آموزش صفر تا صد زنبورداری

آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان و نیز برای زنبورداران حرفه ای از اولین روز شروع زنبورداری تا مراحل مقدماتی و پیشرفته را با ما در سایت یکتابی تجربه کنید.
می‌خواهم زنبوردار شوم از کجا شروع کنم؟ این بحث را با ما در این صفحه دنبال کنید تا گام اول را برای زنبورداری محکم بردارید.

زنبورداری شغلی جذاب و دوست داشتنی است. این شغل هم مانند همه مشاغل تولیدی دیگر سختی‌ها و در عین حال جذابیت‌های خود را داراست. صفر تا صد زنبورداری راحت است به شرطی که اطلاعات کافی داشته باشید و همه اصول زنبورداری را رعایت کنید.

زنبورداری سخت است چون با یک موجود زنده بسیار حساس و ظریف روبرو هستید که همواره یک گام از صاحبش جلوتر حرکت می‌کند. نیاز به جابجایی دارد و این کار راحتی نیست. زمان بهره برداری آن زودگذر است و فرصت جبران خطاها فراهم نیست.

با همه این توصیفات برای شروع موفق زنبورداری بهتر است گام‌های زیر را به درستی بردارید. ما در سلسله مباحثی که به صورت متنی و صوتی و ویدئویی و نیز کلاس‌های وبینار برگزار می‌شود آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان را به زبان ساده به شما ارائه می‌دهیم.

شرط اول، عاشقی، تسلیم عشق ورنه بیخود دیده‌ای تعلیم عشق

اولین شرط زنبورداری دوست داشتن این حشرات فوق العاده است. بدون علاقه به زنبورداری با اولین نیش فرار را بر قرار ترجیح می‌دهید. نکته مهم اینجاست که همه زنبوردارانی که عاشقانه زنبورداری می‌کنند در ابتدا و قبل از شناخت این موجودات لزوماً آنها را دوست نداشتند.

آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان به این معنی نیست که زنبورداری نکات پیچیده ای دارد که نیازمند آموزش ویژه است بله به این معناست که باید ساده ترین آموزش ها را به بهترین شکل انجام دهید.

زمانی که اولین شناخت ها را از زنبورعسل بدست میاورید و یا در یک دوره کوتاه مدت به طور خواسته یا ناخواسته فرایند تولید عسل صددرصد طبیعی را توسط زنبورها می‌بینید محال است آن‌ها را دوست نداشته باشید و نخواهید که حداقل چند کندو برای خود داشته باشید.

جلسه 1: آموزش شروع زنبورداری از صفر

گام اول زنبورداری برخلاف همه مشاغل و زمینه‌های کاری دیگر بهتر است عملی باشد تا تئوری. آموزش زنبورداری برای مبتدیان بیشتر از آنکه کتاب و کلاس نیاز داشته باشد به کندو و کار عملی نیاز دارد.

زمان شروع آموزش زنبورداری برای مبتدیان چه وقتی است؟ احتمالاً در اطراف خود دوست یا آشنایی دارید که زنبوردار باشد اگر چنین دوستی ندارید پیدا کنید. با او صحبت کنید که می‌خواهید با زنبورداری آشنا شوید.

اگر تشویقتان کرد که چه عالی ولی اگر به نحوی زد توی ذوقتان اصلاً پا پس نکشید. فقط بگویید می‌خواهید یک جلسه همراه او باشید تا ببینید شغل زنبورداری چگونه است.

در هر صورت بهتر است شرایطی را فراهم کنید و با یک نفر زنبوردار همراه شوید که شما را به عنوان یک همراه بپذیرد و بتوانید با او راحت باشید. قدم اول آموزش زنبورداری برای مبتدیان از همینجا شروع می شود.

روزی را برای رفتن به زنبورستان انتخاب کنید. آن روز زمستان یا اواخر پاییز نباشد. هوا باران و سرد نباشد و در هر صورت شرایط برای بازدید کندو فراهم باشد. روزهای بهار و زمان استارت بهاره زنبورهای عسل بهترین زمان است.

وسایلی که در روز اول نیاز دارید عبارتند از: دودی، اهرم، کلاه ایمنی زنبور، چکمه، لباس عادی و روشن

1- پوشش عمومی

اولین روز بهتر است صرفاً یک کلاه زنبورداری و یک چکمه به همراه داشته باشید. فعلاً دستکش و … توصیه نمی‌شود.

اولین قانون آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان این است که رنگ مورد علاقه زنبورها را بدانید و به سلیقه آنها احترام بگذارید. لباس شما مشکی یا قرمز نباشد و یک پیراهن آستین دار رنگ روشن مثل سفید یا زرد و سبز و آبی انتخاب کنید و یک شلوار معمولی (تنگ نباشد) به همین رنگ‌های گفته شده بپوشید. رنگ‌های سفید، سبز، آبی، و زرد رنگ‌های مورد علاقه زنبورها هستند.

زنبورهای عسل از رنگ سیاه بیزارند و از رنگ قرمز هم خوششان نمی‌آید. اگر چکمه ندارید جوراب سیاه نپوشید چون زنبورها وقتی کمی عصبانی شوند به جوراب سیاه شما حمله می‌کنند.

مشاهده نحوه بازدید از یک کندوی زنبورعسل توسط یک زنبوردار برای مبتدیانی که می خواهند صفر تا صد زنبورداری را آموزش ببینند بسیار بااهمیت است. بنابراین روز موعود به زنبورستان بروید و از دوستتان بخواهید چند کلنی زنبور را بازدید کند و شما با تمام هوش و حواس او را زیر نظر بگیرید.

در جلسه اول سعی کنید به تمام کارهایی را که دوست زنبوردار شما انجام می‌دهد دقیق شوید و درباره اصول بازدید از کندوی زنبورعسل از او سؤال بپرسید و اطلاعات بگیرید.

کاری انجام ندهید مگر اینکه آن روز از شما خواسته شده باشد چون ممکن است به زنبورها آسیب بزنید و یا کاری کنید که زنبورها شما را بیش از حد ظرفیتتان نیش بزنند.

زمانی که زنبوردار کندوها را بازدید می‌کند به مواردی که در ادامه گفته می‌شود توجه کنید و ببینید که او به چه سبکی کارهای زیر را انجام می‌دهد.

رعایت نکات زیر به عنوان مجموعه‌ای از اصول مقدماتی زنبورداری و همچنین اولین درس آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان بسیار مهم است.

2- پوشش ایمنی

دومین قانونی که در آموزش زنبورداری برای مبتدیان مهم است رعایت ایمنی است. اول ایمنی بعد کار قانونی است که در زنبورداری نیز بسیار اهمیت دارد و مصادیق بسیاری نیز در این زمینه دارد. اولین مصداق آن ایمنی دربرابر نیش زنبورهاست. نیش زنبورهای عسل برای سروگردن خطرناک است و باتجربه ترین زنبورداران هم این نکته را جدی می گیرند.

کلاه زنبورداری را بپوشید و زیر گلو را دقیق چک کنید تا منفذی برای ورود زنبور سمج به درون کلاه نباشد. قسمت مشکی توری باید جلوی چشمهای شما قرار گیرد.

روز اول پوشیدن لباس زنبورداری را توصیه نمی‌کنیم تا شانسی برای تست نیش داشته باشید.

اما پوشاندن سروصورت در همه زمان‌های زنبورداری و برای همه زنبورداران لازم و ضروری است. چون نیش زنبورها برای سروصورت و چشمان ممکن است همه را دچار مشکل نماید اما برای بقیه بدن نه تنها اشکال ندارد بلکه مفید است.

کلاه زنبورداری

لابد ضرب المثل عربی «آخر الدواء الکی» (آخرین درمان داغ است) را شنیده‌اید. در گذشته برای تقویت سیستم ایمنی بدن از شوکی به نام داغ استفاده می‌کردند تا سیستم ایمنی را تحریک و تقویت کنند. نیش زنبور هم چنین خاصیتی دارد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. علاوه بر آن زهر زنبور عسل به عنوان یک ماده طبیعی برای بدن انسان مفید است. بنابراین سومین قانون زنبورداری برای مبتدیان نترسیدن از نیش زنبورهاست.

علایم زیر برای اولین نیش زنبور کاملاً عادی و طبیعی است: ورم کردن، سرخ شدن، درد و سوزش تا حد قابل تحمل، خارش بعد از چند ساعت. اگر تب یا لرز و یا علایمی از این دست داشته‌اید به پزشک مراجعه کنید و متاسفانه دیگر سراغ زنبورداری نیایید.

این مسئله استثنا هم دارد. مرحوم دکتر نعمت الله شهرستانی در کتاب معروف خود می‌نویسد که در آلمان زمانی که نیش اولیه را خورد به شدت بدن وی حساسیت نشان داد و کارش به پزشک کشیده شد و اساتید زنبورداری آلمانی اکیداً به وی توصیه کردند تا دور زنبورداری را خط بکشد اما او به این حرفه ادامه داد و به یکی از اساتید برجسته زنبورداری در ایران و جهان تبدیل شد.

3- آداب ایستادن مقابل کندو

چهارمین قانون آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان گارد شما در مقابل زنبورهاست. از نزدیک جلوی کلنی حرکت نکنید و فاصله را از دریچه کندو حفظ کنید و زمان ایستادن زاویه مستقیم با دریچه کندو را انتخاب نکنید تا مزاحم ورود و خروج زنبورها نشوید. به دریچه کندو نگاه کنید و نحوه فعالیت زنبورها را ببینید.

4- روبرو شدن با یک نوزاد

پنجمین قانون آموزش زنبورداری برای مبتدیان حفظ آرامش در برخورد با زنبورهاست. آنها از شتاب و عجله شما دلخور می شوند. در مواجهه با زنبورها بسیار آرام باشید. آرام و با طمأنینه راه بروید. سریع حرکت نکنید و دستهای خود را تکان ندهید. زنبورها با حرکات شتابزده و سریع، تحریک و عصبانی می‌شوند و احساس خطر می‌کنند. در دست زدن و بغل کردن یک نوزاد یک ماهه چطور برخورد می‌کنید؟ با قاب زنبورها دقیقاً همانطور برخورد کنید.

5- بازکردن درب کندو

دود در آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان اهمیت بالایی دارد. دودی را با مقداری چوب و نصف شانه تخم مرغ آماده کنید. ابتدا شانه تخم مرغ را چند تکه کنید و با فندک یا کبریت آتش بزنید و در دودی بریزید و چند تکه چوب خشک جهت تأمین دود روی آن بریزید. دودی را در کنار کندو بگذارید.

بهترین ماده برای تامین دود دو چیز است. شانه تخم مرغ و پهن خشک گاو! کمی شانه تخم مرغ را با فندک روشن کنید و بدون شعله در کف دودی بگذارید و مقداری پهن روی آن بریزید . ده دقیقه بعد جهنم دود آماده است. آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان گل و بلبل نیست!

درب کندو را با اهرم شل کنید و سپس به آرامی از سمت راست به بالا بکشید و دو سه دم از دود را به داخل کندو هدایت کنید و سپس درب را به آرامی روی لبه سمت چپ عمود کنید و اگر رفتار تهاجمی از زنبورها مشاهده نکردید درب را جدا کنید و در یکی از کناره‌های خالی کندو تکیه دهید.

با مشاهده رفتار تهاجمی آرام باشید و از دودی استفاده کنید. استفاده از دودی باید متعادل باشد و نباید کندو را پر از دود کنید. پخش شدن بوی آرام دود در کندو برای کاهش رفتار تهاجمی زنبور مفید است.
راستی می دانید چرا؟

اگر پارچه یا متقال روی کندو کشیده شده است به آرامی گوشه آن را به بالا بکشید و نیمه آن را برگردانید و در صورت لزوم در نهایت با دو دست پارچه را کاملاً بردارید.

معمولاً زنبورها با بره موم پارچه عایق را به شانه‌های کندو می‌چسبانند. پس در جداکردن آن دقت کنید تا یکباره جدایش نکنید که زنبورها عصبانی می‌شوند.

نحوه باز کردن درب کندو البته سلیقه‌ای است و نکته مهم همان حفظ آرامش خود و برهم نزدن آرامش زنبورهاست.

آماده کردن قاب برای برداشتن

6- معارفه اولیه

ششمین قانون آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان دوستی با زنبورهاست. ضرب المثل «نیش عقرب نه از ره کین است، اقتضای طبیعتش این است» در زنبورداری نیز کاملا صادق است. به آرامی هر چه تمام‌تر انگشت اشاره خود را به سمت نزدیک‌ترین زنبورها ببرید و رفتار آنها را تست کنید. این کار باعث ریختن ترس شما از زنبورها می‌شود و در صورت رعایت همه مسائل خواهید فهمید که زنبورها برخلاف تصور عموم چندان هم ترسناک نیستند.

فراموش نکنید هرگونه شتابزدگی رفتار تهاجمی زنبورها را به دنبال دارد و اگر مانند یک نوزاد با آنها برخورد کنید کاری به شما ندارند. این روند بیش‌تر از یکی دو دقیقه طول نکشد چون زنبورها را وارد فاز عصبی شدن می‌کند.

7- بستن درب کندو

اگر کندو پارچه متقالی داشت با احتیاط و آرامش ابتدا پارچه را پشت به کندو تکان دهید و روی قاب مانند حالت اولش بگذارید.

برای بستن درب کندو عجله نکنید. درب را به آرامی بردارید و روی کندو بگذارید و مطمئن شوید که کاملاً چفت شده است.

نحوه گذاشتن درب سلیقه‌ای است. اما باید دقت کنید تا کندو را زیاد حرکت ندهید و لبه‌های کندو را به طور دقیق روی کندو بگذارید و درب را کاملاً چفت کنید. هفتمین قانون آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان حفظ جان تک تک زنبورهای عسل است وگرنه به قول زنبورداران کار شما برکت نخواهد داشت.

نکته مهم: مواظب جاماندن زنبورها روی کناره کندو باشید تا زیر لبه درب تلف نشوند. زنبورداران مبتدی به کشته شدن یک یا چند زنبور در دست و پا اهمیتی نمی دهند که این مسئله اشتباه است. این اتفاق دو پیامد بد دارد.

پیامد اول اینکه تعدادی از زنبورها تلف می‌شوند که خوب نیست. برای جلوگیری از این کار ابتدا با لبه اهرم یا با دسته‌ای از شاخ و برگ نرم یا فرچه نرم مخصوص زنبورداری زنبورها را متفرق کنید.

البته با توجه به وضعیت جمعیتی کندو گاهی تلفات یک یا دو عدد زنبور اجتناب ناپذیر است. تاکید ما بر این است که در این زمینه بی خیال نباشید و همیشه حساسیت داشته باشید.

زنبورداران حرفه‌ای و زنبوردوستان حتی حاضر نیستند یک عدد زنبور خود را به این شکل تلف کنند.

پیامد دوم این اتفاق این است که زنبورها وقتی متوجه کشته شدن خواهران خود می‌شوند در وهله بعد بازدید شما را یک خطر و تهاجم علیه خود تلقی می‌کنند و دیگر با آرامش سری قبل از شما استقبال نمی‌کنند و با باز کردن درب کندو با عده‌ای زنبور عصبانی مواجه می‌شوید.

8- نیش بخورید!

به دنبال بهانه‌ای باشید تا روز اول حداقل دو سه تا نیش بخورید. روز اول تا نیش نخوردید محل زنبورستان را ترک نکنید.

نیش اول مهمترین لحظه امتحان شما برای زنبوردار شدن است. درد دارد اما کاملاً خونسرد باشید. تمرین کنید بدون هیچگونه حرکتی این درد را تا سی ثانیه تحمل کنید. به محض فرو رفتن نیش زنبورعسل در بدن شما بدون هیچ حرکت اضافه نیش را خارج کنید و محل را ماساژ دهید.

نگران نباشید بعد از مدتی نیش خوردن، نیش زنبور صرفاً کمی درد دارد و از دیگر علایم آن نظیر ورم و درد و … خبری نیست. زنبورداران ممکن است روزی چندین نیش بخورند اما هیچ آثاری روی بدنشان باقی نمی‌گذارد.

برای رسیدن به این سطح باید حدوداً سه ماه یا بیشتر تقریباً 50 -60 نیش را تحمل کنید. تعدادی نیش به صورت تدریجی در بازه زمانی چندماهه شما را به درجه‌ای از مقاومت می‌رساند که دیگر با یک نیش آثاری از آن در شما مشاهده نمی‌شود.

با پشت سر گذاشتن تست نیش شما کلاس آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان را به خوبی شروع کرده اید. نیش خوردن اولین تست امتحان زنبورداری است. اگر تا 24 ساعت مشکل خاصی برایتان پیش نیامد پس اولین و مهم‌ترین شرط ورود به عرصه زنبورداری را دارا هستید. معمولاً درصد بسیار اندکی از افراد جامعه به نیش زنبور حساسیت دارند.

9- بررسی یک قاب جمعیت

در روز اول اگر حداقل یک درخواست از دوست زنبوردارتان داشته باشید بد نیست. از وی بخواهید شرایطی فراهم کند تا یک قاب زنبور را با دستانتان بردارید و نگاه کنید. اگر گفت خودتان بردارید به روش زیر عمل کنید.

با اهرم یکی از قاب‌ها را آزاد کنید و سپس یک طرف آن را با اهرم کمی به بالا بکشید. انتهای تیرک قاب را با دو انگشت دست چپ مهار کنید و ابتدای تیرک را به کمک دو انگشت دست راست محکم مهار کنید.

اگر راست دست هستید باید یاد بگیرید که با دست راست هم اهرم را نگه دارید و هم قسمت ابتدایی تیرک قاب را. سپس با همین مدل قاب را به آرامی به بالا بکشید تا کاملاً بالا بیاید و سپس از کندو خارج کنید و به شکل ایستاده در مقابل خود بگیرید و مشاهده کنید.

در طول مشاهده که ممکن است در حدود یک الی دو دقیقه طول بکشد باید اطلاعات زیادی بدست بیاورید.

در این بخش از مقاله آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان قصد داریم شما را با نکات مهمی آشنا کنیم. مشاهده در زمینه علوم تجربی یک مهارت مهم به حساب می‌آید که تعریف خاص خود را دارد.

مشاهده قاب زنبور به معنی دقیق کلمه به معنی استفاده از همه حواس پنجگانه و توجه به چند مسئله است.

در شروع زنبورداری از صفر حتما باید در یک کار عملی وضعیت کلی و انفرادی زنبورها را با سرعت و دقت لازم وارسی کنید و موارد زیر را مشاهده کنید.

1- مشاهده تعداد زنبور روی قاب که کم هستند یا فشرده

هشتمین قانونی که در آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان باید بیاموزید این است که همواره زنبورها باید فشرده باشند. کم بودن زنبور روی یک قاب به معنی اضافی بودن آن قاب است و باید برای خروج آن از کندو برنامه ریزی کنید و زنبورها را به تعداد جمعیت فشرده کنید. یعنی تعداد قاب با تعداد جمعیت زنبور متناسب باشد.

یک قاب زنبور با جمعیت نرمال

2- مشاهده ظاهر زنبور که نرمال است یا نه.

نرمال نبودن ظاهر زنبورها علایم مختلفی دارد از جمله براق شدن قارچی زنبور، وجود احتمالی کنه روی زنبور، بال دفرمه و ناقص و … . این‌ها علایم بسیار بدی برای سلامت یک کلنی به شمار می‌آید.

دیدن کنه در هنگام بازدید به معنی آلودگی سطح بالای کلنی به کنه کشنده واروآ است که باید برای مبارزه با آن دست به کار شوید. این نشانه در واقع بیانگر وضعیت قرمز کلنی است.

کنه وارآ دشمن خونی زنبور عسل

بال دفرمه معلول ویروسی به همین نام است که توسط کنه به کندو آورده و پخش می‌شود و ممکن است تا دوسال کلنی را آلوده نگه دارد و سبب ضعیف شدن زنبورها و عدم رشد کلنی شود.

بال دفرمه زنبور عسل

براق بودن زنبورها نشانه‌ای از یک ویروس، میکروب و یا قارچ آلوده کننده است که کمتر از دو عامل ذکر شده نگران کننده است.

صفر تا 100 مبارزه و درمان کنه زنبورعسل

3- روی قاب شاخون دارد یا نه؟

نکته مهم دیگری که در فصل بهار و تابستان باید بیشتر در هنگام مشاهده قاب‌ها مدنظر قرار دهید این است که همواره به دنبال شاخون (سلول پرورش ملکه) باشید. اگر کلنی شاخون داشته باشد یا ملکه‌اش را از دست داده است و یا پروژه تعویض ملکه و یا بچه دهی را دنبال می‌کند.

در این باره در جلسات آموزشی دیگر مفصلاً بحث می‌شود. بنابراین نهمین قانون در آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان توجه به وضعیت ملکه و شاخون های احتمالی در همه حال است.

شاخون یا سلول ملکه

4- وضعیت تخمریزی ملکه

آیا قاب دست شما حاوی تخم است. تخم روز به معنی وجود ملکه در کندو است و نیاز نیست کل قابها را برای اطمینان از وجود ملکه شخم بزنید.

عکس تخم روز زنبور

تخم روز شبیه دانه ریز برنج است که ملکه در ته سلول گذاشته است و اگر روز اول توانستید تخم روز را مشاهد کنید خوشحال باشید چون پیشرفت زیادی در همان روز اول زنبورداری داشته‌اید و احتمالاً زنبوردار خوبی خواهید شد. مهمترین نکته آموزش زنبورداری برای مبتدیان در نظر گرفتن موجودیت ملکه در کندوست.

لاروهای سرباز و سربسته و برشته نیز نوید بخش داشتن یک کلنی نسبتاً سالم است. البته این مسئله با توجه به فصل قابل بررسی است.

5- بررسی وضعیت عسل و گرده

برخلاف کشورهای پیشرفته که هدف اول آنان از زنبورداری گرده افشانی است، اما اولین هدف زنبورداری در کشور ما اغلب تولید عسل است.

بررسی میزان عسل قاب یکی از نشانه‌های مهم است. میزان ذخیره همواره معیاری برای قضاوت درباره عسل آور بودن یا نبودن کلنی است. این ویژگی به کیفیت ملکه بستگی دارد.

یک زنبور کارنیکا در مقایسه با یک زنبور بومی همیشه دارای عسل است حال آنکه زنبور بومی در ابرویی قاب کمتر عسل دارد یا ندارد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره میزان عسل دهی کارنیکا مقاله های زیر را ببینید:

میزان عسل دهی کارنیکا قفقازی و ایتالیایی

مقایسه میزان عسل دهی کارنیکا با بقیه نژادهای زنبورعسل

قسمت بالایی قاب از زیر تیرک به پایین شبیه هلال ماه اولین مکان برای ذخیره عسل است و در اوج جریان شهد این روند به پایین تیرک و در نهایت کل قاب ادامه پیدا می‌کند.

ابرویی عسل و تخم در وسط

همچنین در انتهای ابرویی زنبورها ممکن است مقداری گرده گل ذخیره کنند تا نوزدان از آن ذخیره کنند.

دو قاب کناری کندو اغلب بانک ذخیره عسل و گرده کلنی است و ملکه به ندرت روی این دو قاب تخمریزی می‌کند و بیشتر تخمریزی ملکه از قاب وسط شروع می‌شود.

قاب نان گرده و عسل

زنبور زمانی که قصد تخمریزی دارد زیر تیرک و اصطلاحاً ابرویی را پر از عسل می‌کند و ملکه در وسط قاب شبیه به یک بیضی تخمریزی می‌کند تا نوزدان به محض تولد به راحتی به گرده و عسل دسترسی داشته باشند.

6- مشاهده ملکه

همانطور که در بالاتر در آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان گفتیم ملکه تنها زنبوری است که همیشه باید نگران حضور یا عدم حضور آن در کلنی باشید. چون موجودیت کندو به ملکه وابسته است.

در همه حال یک هدف از بازدید کلنی، مشاهده ملکه و بررسی وضعیت آن است. در هنگام ورود و خروج قاب همیشه به فکر سلامت ملکه باشید که در اثر فشار و ضربه آسیب نبیند.

مهمترین نکته ای که باید در آموزش صفر تا صد زنبورداری برای مبتدیان به شما خواننده گرامی گوشزد کنیم این است که همیشه برای هر کاری در زنبورداری از جمله بازدید کندو دلیل و استدلال درست و قانع کننده ای داشته باشید.

وقتی ملکه در کندو باشد معمولاً زنبورها آرام هستند و منظم روی قاب‌ها فعالیت می‌کنند. وجود تخم روز یکی از نشانه‌های دیگر وجود ملکه است.

اما اگر زنبورها عصبانی باشند و یا در انتهای تیرک آویزان شوند از نظر وجود ملکه مشکوک هستند و باید بررسی شوند.

شما در حدود دو دقیقه باید تمام این مسائل را جمع بندی کنید و یک تصور ذهنی از کلنی مورد بازدید بدست آورید.

درصد بالایی از فعالیت زنبورداری در همین موارد خلاصه می‌شود و باید علاوه بر تکرار و لمس تجربی این مسائل، همزمان با مطالعه منابع دیگر بر تجربه و دانش خود بیفزایید.