آشنایی با تجهیزات توانبخشی و فیزیوتراپی

تجهیزات توانبخشی و فیزیوتراپی به ارتقای سطح سلامت کمک می کنند. توانبخشی در واقع به معنی بازیابی توانایی در افرادی است که به دلیل بیماری های مختلف، توان انجام برخی فعالیت ها را از دست داده اند. با این که اصطلاح توانبخشی در مورد مسائل روانی هم به کار می رود، اما عمده مشکلات بهبود یافته در توانبخشی، عارضه های جسمی هستند.

بیماری هایی مانند فلج مغزی، سکته مغزی، ام اس، پارکینسون، دیستروفی عضلانی، کهولت سن و هم چنین آسیب های ناشی از تصادف یا حوادث مخلتف دیگر ممکن است ناتوانی هایی ایجاد کنند که به توانبخشی نیاز داشته باشند. با کمک تجهیزات توانبخشی می توان علاوه بر کمک به بهبود بیمارانی که دچار معلولیت و آسیب دیدگی شده اند، از پیشرفت ناتوانی ها جلوگیری کرد. در ادامه به معرفی تجهیزاتی می پردازیم که به منظور توانبخشی و فیزیوتراپی بیمار استفاده می شوند:

ویلچر:

ویلچر یک صندلی چرخ دار با کفه مسطح و راحت است که افرادی که در ایستادن و راه رفتن مشکل دارند، به عدم تعادل، مشکلات لگن و ستون فقرات و یا گرفتگی عضلات دچار هستند، از آن استفاده می کنند. استفاده از ویلچر کمک می کند که عملکرد بیمار ارتقاء پیدا کرده و بتواند به صورت مستقل حرکت کند. ویلچر ۴ چرخ دارد که دو چرخ عقب ابعاد بزرگ تری دارند. این چرخ ها تعادل و پایداری ویلچر را تضمین می کنند و چرخ های جلو مسئول مشخص کردن دامنه حرکت این ابزار هستند.

عملکرد ویلچر:

صندلی ویلچر معمولا از جنس های مختلفی مثل برزنت یا وینیل ساخته می شود که وینیل معمولا تعریق بیشتری برای فرد ایجاد می کند. در طرفین ویلچر حلقه هایی وجود دارد که با کمک آن ها ویلچر به جلو هدایت می شود. به این حلقه ها Hand Rim هم گفته می شود که هرچه ابعاد آن ها بزرگ تر باشد جلو بردن ویلچر با حرکت بیشتر دست اما راحت تر و با نیروی کمتری انجام می شود.

انواع ویلچر:

ویلچرها به طور کلی به دو صورت دستی و برقی ساخته می شوند. ویلچرهای دستی خود به دو مدل کمکی و خودران تقسیم می شوند. مدل خودران مخصوص افرادی است که می توانند خودشان ویلچر را حرکت دهند و همان طور که مطرح شد برای این کار از Hand Rim استفاده می کنند. این ویلچرها از سایر مدل ها قیمت کمتری دارند. در ویلچر دستی کمکی دسته هایی در پشت ویلچر قرار گرفته و کمک می کند که فرد دیگری بتواند وسیله و بیمار را جا به جا کند. در این نوع، چرخ های عقب کوچک تر از مدل های دیگر ساخته می شوند تا همراه بیمار بتواند ویلچر را به راحتی جا به جا کند.

ویلچرهای برقی محبوبیت و در عین حال قیمت بیشتری دارند. این وسیله به کمک یک موتور، پنل کنترل و باتری، حرکت را انجام می دهد و فرد می تواند به تنهایی و به راحتی ویلچر را جا به جا کند. برخی ویلچرها به صورت تاشو ساخته می شوند که جای کمتری گرفته و حمل و نقل آن ها آسان تر است؛ اما از طرف دیگر از آن جایی که این مدل همواره باز و بسته می شود، اصطکاک ایجاد شده باعث می شود وسیله سریع تر و بیشتر آسیب ببیند.

اسکوتر برقی:

اسکوتر برقی در واقع نوعی ویلچر برقی است که معمولا خارج از منزل استفاده می شود. این دستگاه از یک صندلی تشکیل شده که روی ۴ چرخ قرار گرفته، یک صفحه تخت دارد که پای فرد روی آن قرار می گیرد و به وسیله یک فرمان هدایت می شود. این وسیله نیز برای افرادی استفاده می شود که به ناتوانی های حرکتی دچار هستند و محدودیت های حرکتی در اندام های تحتانی بدن دارند. همان طور که مطرح شد در مدل هایی از ویلچر، بیمار برای حرکت کردن به کمک افراد دیگر نیازمند است اما اسکوتر برقی وسیله ای است که می تواند حرکت و فعالیت فرد را به صورت مستقل رقم بزند. البته از آن جایی که فرد باید بتواند اسکوتر برقی را کنترل و هدایت کند، این دستگاه بیشتر برای افرادی مناسب است که مشکلات و ناتوانی های مختصری دارند و یا به ضایعات نخاعی دچار هستند و در راه رفتن و ایستادن های طولانی مدت به مشکل دچار می شوند.

اسکوتر برقی می تواند وزنی بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم را تحمل کند و به وسیله موتور الکتریکی یا باتری کار می کند. یکی از نکات مهم در استفاده از اسکوتر، شارژ کامل دستگاه برای طی کردن مسافت مورد نظر است. این دستگاه به ترمز هم مجهز است و هر چه مسافتی که دستگاه پس از گرفتن ترمز طی می کند کمتر باشد، ایمنی دستگاه بیشتر خواهد بود.

تنس عضلانی:

به کمک دستگاه تنس عضلانی(Tens) می توان گرفتگی های عضلانی، آرتروزها، دردهای مفصلی و دردهای عضلانی را کاهش داد یا برطرف کرد. این دستگاه ۲ یا ۴ الکترود دارد که روی پوست قرار می گیرند و پالس الکتریکی ایجاد می کنند. زمانی که امواج الکتریکی از طریق الکترودهای روی پوست دریافت شوند، تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست روی داده است که به آن Tens گفته می شود. در این روش مسیر سیگنال های عصبی که به سمت مغز و نخاع می روند مسدود شده و درد به صورت موقت یا دائم تسکین پیدا می کند.

تنس عضلانی معمولا عرض پالس ۱۰ تا ۵۰ میکرو ثانیه و نرخ تکرار پالس ۴۰ تا ۱۵۰ هرتز دارد که با توجه به تشخیص پزشک تنظیم می شود. در زمان استفاده از تنس افراد ممکن است احساسی شبیه به سوزن سوزن شدن در بدن خود احساس کنند. بعضی افراد حالت شدیدتری را تجربه کرده و احساس سوزش یا التهاب پوست می کنند که معمولا برای این افراد، مکرر و دائم از دستگاه تنس عضلانی استفاده نمی شود.

از دستگاه تنس می توان برای از بین بردن دردهای حاد، مانند دردهای پس از زایمان یا عمل های جراحی مختلف و دردهای مزمن مانند کمردرد استفاده کرد. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که استفاده از تنس می تواند میزان مصرف مسکن در بیماران را کاهش دهد. این دستگاه هم با برق شهری و هم با باتری کار می کند. وجود باتری می تواند استفاده از دستگاه در مکان ها و شرایط مختلف را امکان پذیر سازد. به همین دلیل رایج تر است. باتری یون لیتیوم از بهترین باتری های این دستگاه است و طول عمر بیشتری دارد.

واکر:

یکی از تجهیزات توانبخشی و فیزیوتراپی پر مصرف واکر است. در بعضی بیماران قدرت عضلات اندام تحتانی یا دامنه حرکت به دلایل مختلف کاهش پیدا می کند یا فرد تعادل خود را از دست می دهد. در این شرایط استفاده از واکر به فرد کمک می کند تا با راحتی بیشتری حرکت کند. واکر باید از مواد سبک ساخته شود که بتوان به راحتی آن را بلند کرد و حرکت داد. هم چنین عرض واکر باید طوری محاسبه شود که از درب های ورودی به راحتی عبور کند. واکرها در انواع مختلفی ساخته می شوند.

انواع واکر:

• واکر استاندارد ۴ پایه دارد که تمام پایه ها با لاستیک های غیر لغزنده پوشیده شده اند تا تعادل و ثبات واکر حفظ شود. با برداشتن هر قدم، پایه های واکر باید به وسیله فرد از زمین جدا شده و واکر به سمت جلو هدایت شود.
• واکر تاشو مشابه واکر استاندارد است، با این تفاوت که می تواند جمع شود تا فضای کمتری اشغال کند و به راحتی بتوان آن را جا به جا کرد.
• واکر چرخ دار در مدل های گوناگون دو، سه و چهار چرخ تولید می شود. واکر دو چرخ رایج تر است و در عین حال که راحت تر به جلو رانده می شود ثبات و تعادل بیشتری دارد. از آن جایی که حفظ تعادل با واکر چهار چرخه مشکل است، این واکر برای افرادی استفاده می شود که می توانند تعادل خود را حفظ کنند و نیازی به استفاده از بدنه واکر برای حفظ وزن خود ندارند.

رولیتر:

این وسیله در واقع نوعی واکر است که در مدل های سه چرخ و چهار چرخ تولید می شود. رولیتر در مقایسه با واکر ثبات بیشتری دارد و برای افرادی که تعادل کمتری دارند مناسب است. رولیتر سه چرخه، یک چرخ جلو و دو چرخ در قسمت عقب دارد تا تعادل دستگاه حفظ شود. رولیترهای چهار چرخه محبوب تر هستند و معمولا یک صندلی برای نشستن و تشکچه ای برای تکیه دادن دارند. از دیگر قابلیت های رولیتر می توان به امکان تنظیم ارتفاع با توجه به قد و شرایط هر بیمار اشاره کرد. نوع رولیتر با توجه به توصیه پزشک انتخاب می شود.

بالابر بیمار:

این وسیله که به آن لیفت بیمار یا Patient lift هم گفته می شود یکی از تجهیزات رایج در توانبخشی و فیزیوتراپی بیمار است. افرادی که به مشکلات و بیماری های مختلفی مثل مشکلات نخاعی، معلولیت، چاقی مفرط و … دچار هستند ممکن است امکان حرکت کردن را از دست بدهند. در این شرایط بالابر بیمار به حرکت و جا به جایی شخص برای انجام امور مختلف مانند نظافت کمک می کند. این دستگاه در منازل، بیمارستان ها، خانه های سالمندان و مراکز بازتوانی استفاده می شود. بر اساس این که بالابر در چه محیطی استفاده می شود و بیمار چه شرایطی دارد، ممکن است پایه داشته و پرتابل باشد و یا به سقف متصل شود و به صورت ثابت در محیط قرار گیرد. بالابر بیمار جلیقه ای دارد که برای جا به جایی فرد بدن او را در بر می گیرد تا انتقال وی در ایمنی کامل انجام شود. بالابر بیمار می تواند افرادی در محدود وزن ۱۲۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم را جا به جا کند.

مانکی بار:

از مانکی بار برای کمک به حرکت بیماران به خصوص در بلند شدن بیمار از حالت خوابیده استفاده می شود. افرادی که دچار سکته مغزی می شوند یا به دلیل حوادث مختلف امکان حرکت خود را از دست می دهند به کمک مانکی بار می توانند از جا بلند شوند. این وسیله در مراکز درمانی و فیزیوتراپی وجود دارد و برای استفاده معمولا به تخت بیمار متصل می شود. مانکی بار به گونه ای طراحی و ساخته می شود که بتواند وزن بالای فرد را تحمل کرده و در جا به جایی به بیمار کمک کند.

ماساژور:

ماساژ از فعالیت های قدیمی و پر طرفدار برای کاهش دردها و اسپاسم های عضلانی، افزایش گردش خون و کاهش استرس است. همراه با پیشرفت علم، دستگاه هایی برای ماساژ طراحی شد که کار ماساژ های سنتی را به صورت علمی و پیشرفته انجام داده، گردش خون و متابولیسم را افزایش می دهد. استفاده از این دستگاه ها علاوه بر موارد گفته شده، قدرت عضلات را افزایش می دهد، باعث بهبود سلامت و افزایش تراکم استخوان می شود و سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند.

انواع ماساژور:

ماساژورها بر اساس سبک ماساژ به چهار گروه ویبره و لرزش، ضربه ای، رول و حرکت مکانیکی و کیسه های هوای تعبیه شده در انواع صندلی ها تقسیم می شوند. به طور کلی دستگاه های ماساژور در دو نوع مکانیکی و الکترونیکی ساخته می شوند. دستگاه های الکترونیکی یا هوشمند به صورت تخصصی در مدل های مختلفی ساخته می شوند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• صندلی ماساژ برای سالمندان که از درد مفاصل رنج می برند مناسب است؛ هم چنین ورزشکاران و افرادی که در طول روز فعالیت دارند می توانند از آن استفاده کرده و از ماساژ کل بدن به ویژه گردن، کمر و پا بهره ببرند.
• ماساژور گردن برای رفع گرفتی و درد در ناحیه گردن و هم چنین کتف و شانه طراحی شده است. برخی از این دستگاه ها با ایجاد گرما در ناحیه مورد نظر، علاوه بر افزایش گردش خون، باعث کاهش درد و ایجاد احساس آرامش می شوند.
• ماساژور کمر، ماساژور دست و ماساژور پا هم به همین طریق نواحی ذکر شده را ماساژ داده و از گرفتگی عضلات در این مناطق می کاهند.